انتشار کتاب جدید دکتر سبحانی
این کتاب شامل 315 صفحه توسط انتشارات دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم چاپ و عرضه شده است.
در مقدمه این کتاب که با مشارکت خانم سعیده آقایی اقدم نوشته شده آمده است:
...
به نام آن که هستی را رقم زد نشان خویش بر لوح و قلم زد
خدای را سپاس که رحمت خویش را در ابر بارور کلامش انباشته و آن را به سوی سرزمین های مرده رانده است تا در حلقوم خشکیده هر دره ای، به قدر عطش آن ببارد و در تن هر زمین مرده ای، به قدر پاکیزگی اش نفوذ کند و آن را پس از مرگش، زنده کند و به سایه سار «درختان پاک» بسپارد. بار دیگر او را سپاس که نعمت تعلّم کتاب عظیمش را روزی بنده حقیر کرد تا مسیر حق را، از زبان دانش دانشگاهی برایم یادآور گردد.
قرآن کتاب مقدس اسلام، برای تربیت و هدایت انسان خاکی به سوی عرش عالی نازل گردیده است و برای این مهم، برنامه های خود را در طول بیست و سه سال بر بشر عرضه گرداند تا با تمسک به آن دنیا و آخرت خود را آباد کرده و به عنوان متمدن ترین قوم، با اصل و ریشه الهی شناسانده شود. یکی از برنامه های قرآن دست گیری انسان و بالا بردن او از سطح حیوانی که به پرستش دست تراشیده های خود می پرداخت، به پرستش خدایی که همه جهان در ید قدرت اوست، می باشد. این پرستش به شکل نماز در دل و جان مومنان خدا ریشه دوانده است چرا که یکی از ستون های دین مبین اسلام است . معرفی نماز به عنوان ستون دین حاکی از اهمیت آن است که مورد تاکید اکید قرآن و روایات قرار گرفته است. به همین دلیل کتاب مقدس اسلام از همان ابتدای نزول همواره سفارش به برپایی آن کرده است و از روش های گوناگون برای نهادینه کردن این مهم مدد جسته است. تفسیر تنزیلی یکی از بهترین راه ها برای دست یابی به این روش هاست، چون مبنای کار این سبک به ترتیب نزول سور و آیات مبتنی است، لذا بهتر می تواند روشهایی را که خداوند باری تعالی برای تربیت مردم جهان، در شرایط متفاوت و به صورت مرحله ای به کار گرفته است را نمایان سازد.
نماز در عرف مردم، عبادت مخصوصی است که بشر در برابر پروردگار خود انجام می دهند از آنجایی که بحث فعلی نماز با محوریت آیات قرآن مورد تحلیل قرار می گیرد لازم است تا واژه های مرتبط با نماز در قرآن تبیین شوند. نماز در قرآن اغلب با واژه «صلاة» از ریشه «ص ل و» یا سایر مشتقات این واژه از جمله المصلین، فصل، فلیصلوا و... به کار رفته است. برخی نیز اصل صلاة را به معنای دعا می دانند همانگونه که می فرماید: (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ)؛ (توبه/ 103). صلاة خداوند بر رسولش رحمت و حسن ثنای اوست و صلاة ملائکه دعا و استغفار است و به دلیل دعای و استغفار، نماز اصطلاحی را «صلاة» می گویند.
نکته قابل تامل این است که مراد از «صلاة» در همه مواردی که در قرآن به کار رفته نماز اصطلاحی نیست بلکه گاهی به معانی دیگری به کاررفته است مانند صلوات در آیه (وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ) ؛(حج/ 40) که به معنای کنیسه یهودیان است . و یا در آیه (وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ)؛ (توبه/99) و (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ)؛ (توبه/103) که به معنای دعاست. هم چنین نماز در همه جای قرآن با واژه صلاة تعبیر نشده بلکه برخی واژگان دیگر در تفاسیر به نماز معنا شده اند مانند (وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَى أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا)؛ (اسراء/ 79) که به نماز شب تفسیر شده است و یا عبارت (وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا)؛ (فرقان/ 64) که به معنای نماز در شب می باشد، نمونه هایی از این موارد هستند. نگرش کلی به آیات قرآن کریم که در باره نماز بحث می کنند چه آیاتی که با واژه نماز یا صلاة به مسأله پرداخته اند و چه آیاتی که به طور ضمنی به نماز اشاره می کنند، مورد بررسی این نوشتار قرار گرفته، تا از این طریق بیانگر متد خداوند تعالی در مهندسی فرهنگ سازی در سطح جامعه گردد.
نکته دیگر که بحث در پیرامون آن حائز اهمیت است این که در تفسیر تنزیلی به آیات استثنا توجه شده، وسعی می گردد رابطه آن با آیات دیگر در زمان خاص نزول خود بررسی گردد. این مسئله به دلیل اختلافی بودن دیدگاه ها پیرامون وجود و عدم وجود آیات استثنا از یک سو، و ثانیا مجهول بودن مکان و زمان نزول این آیات در صورت وجود از سوی دیگر، موجب قرار گرفتن مبنای کار ما براساس ترتیب نزول سوره ها گردید. البته قرار دادن این مبنا نیز موجب بروز برخی مشکلات تفسیری در حوزه برخی آیات از جمله؛ آیه بیستم سوره مزمل و سوره ماعون می باشد. نبود دیدگاه مشخص پیرامون آیات استثناء و روشن نشدن زمان نزول آنها بر این ناهماهنگی دامن می زند و پیدا کردن روشهای نهادینه کردن فرهنگ قرآنی را با مشکل همراه می سازد. البته در این نگاشت سعی شده از آیات استثنا چشم پوشی گردد و ترتیب نزول سور برپایه جدول ترتیب بندی تفسیر معاصر همگام با وحی که توسط استاد بهجت پور تدوین می گردد، مورد بررسی قرار گیرد. از این رو از بحث در زمینه دلایل تقدیم و تاخر سور نیز خودداری خواهد شد.
در این نگاشت سعی خواهیم کرد تا با بررسی آیات پیرامون نماز، به شیوه های نهادینه کردن قرآن در میان بشر پی ببریم و از متد فرهنگ سازی آن، جهت احیای فرهنگ قرآن و اسلام برای اقامه هرچه باشکوه تر نماز در جامعه امروزی مددجوییم.
عناوین مرتبط:
- (مبارزه فرهنگی قرآن با ترور شخصیتی پیامبران اولوالعزم)
- (اسرار موفقیت در نهچ البلاغه)
- ( قطره ای از دریا )
- ( لختـی تأمّل )
روابط عمومی دانشکده علوم قرآنی مراغه