اربعین شناسی در آیات و روایات
نشست تخصصی اربعین شناسی در آیات و روایات
استاد سبحانی با اشاره به فلسفه وجودی اربعین بیان کرد: در جریان عاشورا، به اربعین بیست صفر گفته می شد و فقط برای امام حسین علیه السلام اربعین گرفته می شود و غیر از ایشان برای هیچ یک از ائمه گرفته نشده است. ایشان درخصوص اولین اربعین امام حسین(ع) بیان داشت:
اولین قول در مورد اربعین و زیارت امام حسین علیه السلام این است که هنگامی که که اهل بیت در راه بازگشت از شام به مدینه، به کربلا رسیدند، اولین اربعین برای امام حسین علیه السلام بوده است. مرحوم آیت الله شهید سید محمدعلی قاضی در مورد اربعین، در کتابشان دلایل متعددی آورده اند که اهل بیت و امام سجاد علیه السلام در اولین اربعین به زیارت امام رفته اند.
دومین قول اینکه، با این مسافت ها و رفت و برگشت هایی که وجود داشت، امکان نداشت یک انسان به آنجا برود و مدتی آنجا بماند و دوباره این مسافت را برگردد و زیارت کند، پس دومین اربعین بود که اهل بیت به آنجا رسیدند. و آن هم عده ای بودند که مرحوم شیخ عباس قمی در کتابش این را آورده است.
سومین قول را مرحوم آیت الله میانجی آورده اند که اربعین اول بوده است، منتهی نه در برگشت از شام، بلکه در راه رفتن به شام بوده است.
ایرادی که در این مورد وجود دارد، در دو مطلب خلاصه می شود:
1-در اربعین که مصادف با بیست صفر می شود، سید الشهدا و سر مبارک شهدا به بدنشان برمی گردد و همراه جسدشان توسط امام سجاد علیه السلام دفن می گردد.
2- جابربن عبدالله انصاری همراه عطیه(مفسر قرآن) به زیارت سیدالشهدا علیه السلام آمدند. یک بحثی که وجود دارد این است که آیا وقتی اینها رسیدند، امام سجاد علیه السلام با هم رسیدند که در اولین اربعین همدیگر را دیدند یا نه جدا بودند.
اختلاف در چیست؟ ریشه اختلافات برمی گردد به مسافتی که اسرا را به شام می بردند. در مورد این مسیر سه قول وجود دارد:1-کاروانیان در رفت و آمد معمولاً بین شام و عراق از راه معروفی به نام راه سلطانیه که یک مسیر آبادی بود، از آن مسیر رفت و برگشت می کردند.
2-یک راه مستقیم بود از کوفه به شام به نام بادیه الشام 3- مسیر سوم، مسیری معمولی بین کوفه و شام است که حضرت علی علیه السلام در جنگ صفین از آن راه می رفتند و آن اختلافی که می گویند اولین اربعین رسیدند یا دومین اربعین؟ مربوط می شود به این بحث که ایشان را از کدام مسیر به شام بردند.
دکتر سبحانی در خصوص پیشینه اربعین بیان کرد: قبل از واقعه عاشورا اربعین نبوده است، اگر بخواهیم یک امری رایج و استحبابی شود، به قول، فعل یا تقریر معصوم مراجعه می کنیم. درمورد زیارت اربعین هرسه مورد وجود دارد؛ یعنی در قول معصوم زیارت اربعین است. از امام حسن عسگری علیه السلام روایت است که فرموده اند: پنج چیز از نشانه های مومن است: 1. گزاردن پنجاه ویک رکعت نماز واجب و نافله 2. زیارت اربعین 3. انگشتر در دست راست کردن 4. پیشانی برخاک ساییدن(سجده بر خاک) 5. بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم. پس زیارت اربعین در زمره یکی از علامات مومن است.
وی در باب مبحث تقریر افزود: اگر در پیش امام معصوم علیه السلام عملی انجام دهند و امام عمل ایشان را امضا کند تقریر محقق می شود، چون حضرت سجاد علیه السلام زیارت جابر را مورد تایید قرار داده اند. در جریان اربعین فعل معصوم هم اتفاق می افتد که امام سجاد علیه السلام به زیارت سیدالشهدا آمدند و بعد از امام، سایر ائمه نیز به زیارت سیدالشهدا می رفتند.
استاد سبحانی در خصوص پیاده روی اربعین بیان نمود: درسیره رفتاری علمای سلف پیاده روی بوده است، مثلا نقل شده است که ایت الله نایینی و مرحوم ایت الله کمپانی، مرحوم آقاسید محسن امین و... پیاده از نجف تا کربلا به زیارت امام حسین علیه السلام می رفتند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در خصوص اهمیت جنبه های مثبت زیارت اربعین در شرایط فعلی و اینکه چرا اربعین (زیارت امام حسین علیه السلام) اینقدر مهم است بیان داشت:
در پیاده روی اربعین چند مورد مهم محقق می شود: 1- قدرت نمایی جهان تشیع (از همه جای جهان ایران،عراق و...) ، 2- مانور عملی برای نشان دادن اینکه قدرت فقط موشک وتانک نیست، خود نیروی انسانی بزرگترین سرمایه است. 3- یادگیری مسولیت پذیری در پیاده روی اربعین 4- مدیریت فرهنگی جمعی 5- توفیق عبادت جمعی (بصورت خانوادگی).
اربعین فقیر و غنی نمی شناسد، فقیران بیشتر از ثروتمندان مشتاق هستند و زودتر از آنان دست به کار می شوند. فاضل دربندی می گوید: فقرا به زیارت سیدالشهدا می روند این نشانگر محبت اینان به سیدالشهدا است که با نبود ثروت این عشق و محبت است که با پای پیاده به سمت کربلا روانه می شوند. و ثروتمندان هم به زیارت امام حسین علیه السلام می روند و آن مقام و عظمت ایشان را می بینند و او را به طرف زیارت می کشانند بالاخره این اربعین طوری است که دلها را به خود جذب می کند.
دکتر سبحانی با طرح این سوال که چرا اربعین فقط برای امام حسین علیه السلام گرفته می شود و برای ائمه دیگر گرفته نمی شود؟ بیان داشت: در این مورد توجه به چند نکته ضروری است:
1) فداکاری که امام حسین علیه السلام از خود نشان دادند موجب شد که دین زنده بماند. بعد از رحلت پیامبر اکرم، زمانی رسید که آثاری از دین باقی نمانده بود، معروف شد منکر و منکرشد معروف... و تبلیغات سوء به اندازه ای در مردم تاثیر گذاشته بود که اصلا قالب دنیا عوض شده بود، همین دلیل لازم بود سیدالشهدا از جانشان بگذرند تا مسیر دین را به سمت خود تغییر دهند، اگر فداکاری سیدالشهدا و تکرار این اربعین ها نبود دیگر دین فراموش می شد.
2) مصیبت سیدالشهدا وآن اتفاقات برای هیچ امام معصوم علیه السلام و پیامبری پیش نیامده بود که خودش با آن وضعیت به شهادت برسد، برادر و اولاد و اهل و عیالش شهید یا اسیر شوند.
3) در بیست صفر اسرا از کوفه به شام برگشتند بعداز اینکه به کربلا رسیدند آن مصیبت هایی که بر سر امام حسین علیه السلام آمده بود تجدید خاطره شد، یعنی نگذاشتند این حماسه از یادها برود و فراموش گردد با اینکه در کوفه امام سجاد (ع) و حضرت زینب سخنرانی کردند و قضایا برای مردم روشن شد.
4) دشمنان با شهادت امام حسین علیه السلام قصد نابودی دین را داشتند تا حادثه به کلی فراموش شود. عدّه ای مانند متوکل عباسی که قصدشان ریشه کن کردن دین بود، برای جلوگیری از زیارت مردم، حرم ابا عبد الله را خراب کردند، مرقد مطهر را شخم زده و آبیاری کردند تا آثارش از بین برود، اما هرسال که فرا می رسید مردم به زیارت اربعین می رفتند. بعضی وقت ها جایی که در امتداد قبر امام حسین بود علامت گزاری کرده و تجمع می کردند.
دکتر سبحانی در تحلیل زیارت اربعین، که حضرت صادق علیه السلام به صفوان تعلیم دادند، به نکات ذیل اشاره کردند:
1- مکتب حسینی مکتب شهادت و سعادت است. (اکرمته بالشهاده)
2- هدف و قیام سید الشهداءِ:« وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَةِ» علت شهادت امام حسین این بود که از خون خود گذشت تا مردم را از جهالت وضلالت بیدار کند و به آن پایان دهد. در واقعه کربلا عده ای دچار جهالت شده بودند و به همین علت گمراه شده بودند که آمدنشان به صراط مستقیم سخت بود.
3- علت شناسی: « وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا »عده ای دچار دنیا پرستی شده اند. پسر سعد می خواست حکومت ری را به دست آورد امام حسین به ایشان فرمود اگر حکومت ری را می خواهی ما بهتر از آن را برایت می دهیم اگر ثروت می خواهی ثروت می دهیم.
ایشان به چند روایت در مورد کسانی که به زیارت اربعین می روند اشاره کردند:
1- کامل الزیارات ابن بابویه، و مرحوم شیخ صدوق هم در کتاب ثواب الاعمال، مواردی در این خصوص آورده است. ابی بصیر نقل می کند که امام صادق می فرمایند: اگر کسی به زیارت امام حسین برود به زیارت پیغمبر رفته است، چون امام حسین از مواریث تمام انبیاء است. حتی در بعضی از تعابیر وجود دارد که پنج شنبه و نیمه شعبان و در برخی روز های خاص، فوجی از فرشتگان و انبیاء به زیارت امام حسین می آیند.
در کامل الزیارات از صفوان ابن جمال آمده است که وقتی کسی اراده می کند از خانه اش خارج شده و به زیارت سید الشهداء برود، هفتصد فرشته از چپ و راست و جلو و پشت او را مشایعت می کنند تا به زیارت امام حسین برسد. ندا دهنده ندا می دهد که خدا تورا آمورزید. او را مشایعت می کنند تا سالم به منزل برسانند و گویند که تورا تا روز مرگ به خدا می سپاریم و فرشتگان وقتی امام حسین را زیارت می کنند ثواب زیارت را به او هدیه می کنند.
اما صادق علیه السلام فرمودند: هرکس برای زیارت برای زیارت امام حسین قصد کند اگر پیاده به زیارت امام حسین رود خداوند برای هر قدمی که برمیدارد یک ثوابی می دهد ویک گناه از او می آمرزد.
